Xiva shahridagi Shergazi xon madrasasi

Shergazi-xon madrasasi Ichan-qalaning diqqatga sazovor joylari majmuasiga — Xivaning O'zbekistondagi ichki shahri va XIV asr binolarini o'z ichiga olgan noyob ochiq osmon ostidagi muzeyga kiradi.

Shergazi xon tomonidan 18-asrning boshlarida Ichan-qala qal'asi o'rtasida tashkil etilgan eng qadimgi ta'lim muassasalaridan biri shahar homiysi, faylasuf, shoir va taniqli kurashchi qahramon Paxlavan Mahmud maqbarasining kirish qismida joylashgan. Madaniy qatlamning o'sishi va tuproqning cho'kishi binoga kirishni kattalar balandligidan ko'ra er sathidan pastga tushirdi — taxminan 2 metr.

Xivaning eng qadimiy va eng yirik o'quv yurtlaridan biri xalq orasida juda keng tarqalgan nomga ega — "maskani fazilan", bu mantiqan "bilimlar maskani"deb tarjima qilinadi. Uzoq vaqt davomida olimlar va keyinchalik mashhur bo'lgan Xiva qo'shiqlari, shuningdek, qo'shni yerlar o'zlarining dastlabki mashg'ulotlarini aynan shu madrasa devorlarida o'tkazishgan.

Tarix

Shergazi xon madrasasi tashqi ko'rinishi bilan Xivaning boshqa tarixiy qadimiy ta'lim muassasalari orasida unchalik ajralib turmaydi, ammo sayyohlar odatda uning fojiali tarixi va tarixiy inshootni qurish bilan bog'liq afsonalariga jalb qilinadi.

Shergazi-xonning o'zi Buxoroda tug'ilgan, u yerda u ta'lim olgan va mish-mishlarga ko'ra, juda bilimdon odam bo'lgan. 1714 yilda Shergazi-xon taxtga o'tirdi, avvalgi menejer vafot etganidan so'ng, uning hukmronligi Xiva xonligi tarixidagi eng qudratli va ta'sirchan davrlardan biri hisoblangan. 1717-18 yillarda buyuk Shergazi xon bir nechta muhim g'alabalarni amalga oshirdi, natijada uning asirligida ko'plab askarlar uning qullariga aylandi.

Shergazi xon madrasasini qurishda 1718 yildan 1726 yilgacha Xurosonda muvaffaqiyatli harbiy operatsiyadan so'ng Xivaga olib kelingan ushbu asirlarning mehnatidan foydalanilgan. Xonning o'zi bu katta g'alaba uchun "Allohning sheri", shuningdek "dunyo quyoshi" unvonlarini oldi, madrasa esa avlodlarga jangovar hukmdor, imonning g'ayratli chempioni bo'lgan buyuk xizmatlarini eslatishga chaqirildi. Qurilish tugallangandan so'ng asirlarga erkinlik va'da qilingan, ammo xonning o'zi tomonidan tuzilgan kechikishlar binoning yakuniy qurilishi muddatlarini sun'iy ravishda kechiktirgan. Ajablanarlisi shundaki, "dunyo quyoshi" ning umr bo'yi xizmatlari yodgorligi uning haqiqiy qabr toshiga aylandi. Isyonkor qullar ish boshlanganidan ikki yil o'tgach, Xiva hokimi tomonidan uzoq vaqt qurilgan madrasani navbatdagi tekshirish paytida xonga jasorat bilan hujum qilib, 1728 yilda uni o'ldirishdi. O'ldirilgan hukmdorning kullari darhol asosiy binoning g'arbiy devoriga biriktirilgan maqbarada yotadi.

Ichan-kala davlat tarixiy-me'moriy muzey-qo'riqxonasi 1920 yil 11 apreldagi vaqtinchalik Revkom buyrug'i bilan Xon kun-Arke saroyida tashkil etilgan, shu vaqtda bu yerda birinchi ko'rgazma ochilgan. 1969 yil 21 iyulda O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori bilan Xiva shahridagi "Ichan-kala" majmuasi muzey-qo'riqxona deb e'lon qilindi.

Ichan-kala diqqatga sazovor joylari majmuasiga kiruvchi Shergazi-xon madrasasi ham tarixiy me'moriy yodgorlik hisoblanadi. Bu yerda Xiva xonligining oddiy aholisi ham, Turkmaniston fuqarolari ham ta'lim olgan, shu jumladan o'sha paytda juda mashhur shoirlar — Maxtumquli va Ajiniyoz.

Arxitektura

Asosiy inshoot bir qavatda qurilgan, ikki qavatda faqat kirish joyida Portal mavjud. To'rt qatorli hovli 55 Xujr xonasi va kengroq ma'ruza zaliga kirish yo'llarini ochadi.

Tarixiy ma'lumotlarga ko'ra, bino bir necha bor ta'mirlangan. Shunga qaramay, XX asrga qadar madrasa eskirgan, e'tiborsiz holatda edi. Sovet davrida bu yerda olimlar-restavratorlar ishlagan, ular eskirgan binolarni sezilarli darajada kuchaytirgan, butun majmuaga avvalgi ulug'vorlik va ulug'vorlik ulushini qaytarishga harakat qilishgan.