Telpak furushon savdo gumbazi

Toki-telpak furushon (ba'zi manbalarda taki — Telpakfurushon) Buxoroning saqlanib qolgan an'anaviy yopiq bozorlaridan biridir. U 1570-1571 yillarda Shayboniylar sulolasining hukmdorlaridan biri bo'lgan Abdulla xon II davrida qurilgan. Aynan Shayboniylar Buxoroni ko'plab karvon yo'llari chorrahasida joylashgan yirik savdo markaziga aylantira boshladilar. Ushbu maqsadga erishishning ramzi dunyoning turli burchaklaridan kelgan savdogarlarni tomlari ostiga to'plagan savdo gumbazlari edi.

Savdo gumbazi qurilgan material keramik g'ishtdir. Ushbu g'ayrioddiy tuzilish poydevorda o'ziga xos olti burchakli. Bunday shaharsozlik yechimi ixchamlik nuqtai nazaridan juda qulay edi, chunki telpak furushon bir joyda beshta ko'cha birlashadigan chorrahada qurilgan. Uning Markaziy qismi ajoyib sharsimon gumbaz bo'lib, unda kichik o'lchamdagi teshiklar kesilgan. Gumbazni oltita ustun ushlab turadi, unda 12 qirrali yorug'lik chiroqi bor, sayyohlar gumbazni ichkaridan ko'rishga ayniqsa qiziqishadi.

Toki asosiy gumbazining diametri telpak furushon 14,5 metr.

Asosiy gumbazdan tashqari, savdo galereyasi ustida kichik gumbazlar qurilgan. Asosiy gumbaz atrofida odatda omborxonalar, tashrif buyurgan savdogarlar uchun karvonsaroylar va sotiladigan buyumlar uchun omborlar joylashgan. Savdo gumbazining g'arbiy yo'lagidan chiqish Mehtar ambar ko'chasiga olib boradi, u erda siz qadimgi sayohatchilar dam olgan Kuletning qadimiy karvonsaroyini ko'rishingiz mumkin. Buxoroning tarixiy qismi tarkibida gumbaz YUNESKOning Jahon merosi ro'yxatiga kiritilgan.

Savdo

XVI asrda Buxoro yirik savdo markazi sifatida mashhur bo'ldi va uning ko'chalaridagi bozorlar yirik bozorlarga aylana boshladi. O'sha davrning o'ziga xos xususiyati sotiladigan mahsulot turiga qarab turli ko'chalarda savdo do'konlarini joylashtirish edi. Savdo va buyuk ipak yo'li bo'ylab sayohat qilayotgan savdogarlar uchun eng qulay sharoitlarni yaratish uchun savdo gumbazlari qurilishi boshlangan. Bu erga Hindiston, Rossiya imperiyasi, Eron, Xitoy va boshqa ko'plab mamlakatlardan savdogarlar kelishgan. Aytishimiz mumkinki, O'rta asr Buxorosining savdo gumbazlari zamonaviy savdo markazlarining prototipi bo'lgan, ammo ularning har birida ma'lum bir mahsulot turini sotib olish mumkinligi bilan ajralib turardi.

Dastlab telpak furushon gumbazi ostida kitob sotuvchilari to'planishgan. Shu sababli uning asl nomi kitob — furushon bo'lib, rus tiliga so'zma-so'z tarjima qilinganida "kitob sotuvchilari gumbazi"degan ma'noni anglatadi. Keyin telpak furushon arkalari ostida kattalar va bolalar, erkaklar va ayollar uchun har xil bosh kiyimlar sotila boshlandi: munchoqlar, oltin yoki qimmatbaho toshlar bilan bezatilgan do'ppilar, katta telpaklar, mo'ynali shlyapalar, g'ayrioddiy sallalar, papaxlar va boshqa shunga o'xshash narsalar. Ularni mahalliy aholi va chet ellik mehmonlar sotib olishdi. Ushbu an'ana bugungi kungacha saqlanib qolgan. Bir vaqtlar gumbaz ostidagi savdo yo'nalishi o'zgarganligi sababli uning nomi ham o'zgardi.

"Telpak" so'zi qo'y junidan tayyorlangan an'anaviy bosh kiyim deb ataladi. Toki-telpak furushon rus tiliga so'zma-so'z tarjima qilganda "bosh kiyim savdogarlarining gumbazi"degan ma'noni anglatadi.

Bugungi kunda sayyohlar toki telpak Furushonga kirib, ko'p yillik tarixga ega inshootni tomosha qilishlari va bu erda mahalliy hunarmandlar tomonidan tayyorlangan turli xil esdalik sovg'alari, antiqa buyumlar, kiyim-kechak, sharflar sotib olishlari mumkin. Buxoroning ushbu mashhur joyida siz hali ham turli xil sharflar va chiroyli bosh kiyimlarni sotib olishingiz mumkin. Sotuvchilar bilan savdolashish va narxni pasaytirish mumkin, garchi ular bu erda sayyohlar yozganidek baland emas.

Shaharning eski qismidagi madrasa va masjidlarga ekskursiyadan so'ng rang-barang Sharqiy savdo qatorlari bo'ylab yurish yoqimli. Bundan tashqari, yopiq galereyalar ostida har doim salqin soya saqlanib qoladi va engil shabada qoladi. Savdo gumbazidan unchalik uzoq bo'lmagan joyda eski texnologiyalar yordamida pichoqlar va boshqa asboblar ishlab chiqariladigan temirxona mavjud.